۲ فرصت مهم تجارت پرسود با روس ها

موضوع الحاق ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا( شامل پنج کشور روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان) از سال ۱۳۹۴ مطرح شد تا این که موافقت نامه تجاری میان ایران و اتحادیه اوراسیا به امضا رسید و از ۵ آبان ۱۳۹۸ اجرا شد.

واقعیت این است که آسیای میانه و روسیه یکی از مهم ترین فرصت های از دست رفته تجارت ایران در سه دهه اخیر و پس از فروپاشی شوروی بوده است. حجم تجارت جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی سال های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ از ۲.۴ میلیارد دلار در سال فراتر نرفته است. جزئیات تجارت ایران و اوراسیا طی این سال ها در جدول شماره یک آمده است. این میزان تجارت در مقایسه با حجم کل تجارت کشور طی سال های فوق سهم فقط ۲ درصدی را داراست. این در حالی است که ایران می تواند عمده نیازهای وارداتی برخی از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را تأمین کند، اما براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس بنا به برخی دلایل از جمله قیمت تمام شده بالای محصولات ایرانی در مقایسه با محصولات مشابه دیگر کشورها، ضعف دیپلماسی تجاری و وجود تحریم؛ عمده نیازهای وارداتی کشورهای عضو این اتحادیه از کشورهایی غیر از ایران تأمین می شود.

هرچند پس از امضای موافقت نامه تجاری با اوراسیا، حجم تجارت با این منطقه افزایش یافته و براساس اعلام کمیسیون اقتصادی اوراسیا در هشت ماهه سال ۲۰۲۰ مبادله تجاری بین این اتحادیه و ایران ۲ درصد افزایش داشته و بیش از ۲ میلیارد دلار بوده است و سهم اصلی این رشد با افزایش تقریبا ۲۳۰ میلیون دلار، مربوط به صادرات محصولات از ایران به اوراسیا می‌شود. با این حال همچنان سهم تجارت ایران و اوراسیا در سال ۲۰۲۰ از کل تجارت کشور بین ۳ تا ۴ درصد خواهد بود که با توجه به بازار گسترده و جمعیت ۱۸۰ میلیونی، همچنان سهم ایران از این بازار بسیار اندک است.

یکی دیگر از محورهای مهم تجارت ایران و روسیه، کریدور شمال – جنوب است. روسیه با وجود این که وسیع ترین کشور جهان است، به دلیل نزدیکی مرزهای آبی اش به قطب شمال عملا دسترسی چندانی به آب های گرم ندارد و با توجه به این که حجم عمده تجارت کالا از مسیر دریا انجام می شود، تجارت دریایی با روسیه باید از مسیر دریای سرخ، کانال سوئز، دریای مدیترانه و دور زدن قاره اروپا برای پهلوگیری کشتی ها در بنادر شمالی روسیه انجام شود که این مسیر ۱۲ هزار کیلومتری زمانی طولانی و هزینه ای گزاف به تجارت روس ها تحمیل می کند. این در حالی است که راه اندازی کریدور شمال-جنوب این مسیر را تا ۴۰ درصد کوتاه‏تر و ۳۰ درصد ارزان‏تر می‏کند. موافقت نامه این کریدور در سال ۱۳۷۹ بین سه کشور ایران،روسیه و هند امضا شد. به این ترتیب کالاها پس از ورود به بندر چابهار ایران از طریق دو مسیر به اوراسیا می رسد. نخست، مسیر ریلی از طریق مرز اینچه برون در استان گلستان، وارد ترکمنستان می شود که این مسیر اکنون راه اندازی شده است و دیگری مسیر ریلی تا بندر کاسپین در گیلان و ادامه مسیر از طریق دریای خزر تا بنادر روسیه از جمله آستاراخان است که این مسیر ریلی اکنون در دو ناحیه مسیر چابهار – زاهدان و مسیر رشت – بندرکاسپین در دست احداث است. توافق با روس ها و ورود این کشور به تامین مالی این مسیرهای ریلی، می تواند موجب بهره برداری سریع تر در این دو مسیر و دسترسی هر چه بهتر، سریع تر و ارزان تر روس ها به تجارت با چین، هند و آسیای جنوب شرقی شود.

البته علاوه بر این دو مسیر، مسیرهای ریلی دیگر نیز وجود دارد. حدود دو هفته قبل، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان پس از سفر به چند کشور منطقه در گفت و گوی اختصاصی با خراسان، به کنسرسیوم مهم ایران و پنج کشور در قفقاز برای احداث مسیر ریلی اشاره کرد و افزود: اولین راه آهنی که می تواند در سریع ترین زمان و با کمترین هزینه راه اندازی شود راه آهن جلفا – نخجوان – ایروان است. این راه آهن که در واقع احیای راه آهن قدیمی شوروی سابق به شمار می رود، می تواند ایران و قفقاز را از یک سو به آب های خلیج فارس و اقیانوس هند و از سوی دیگر به دریای سیاه و اروپای شرقی برساند که به جهات سیاسی، اقتصادی و امنیتی از ارزش بسیار بالایی برخوردار است.ظریف با اشاره به کنسرسیومی که قرار است در آینده نزدیک میان شش کشور ایران ، روسیه، گرجستان ، ارمنستان ، آذربایجان و ترکیه در منطقه قفقاز شکل بگیرد، خاطرنشان کرد : در واقع با اجرای این کنسرسیوم مهم که در صورت عملی شدن، اولین بار است در این منطقه راهبردی ایجاد می شود ، جمهوری اسلامی ایران یکی از شش کشوری خواهد بود که به تمام راه های منطقه قفقاز دسترسی پیدا می کند و حضور خواهد داشت.

به این ترتیب به نظر می رسد که سفر محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس به روسیه می تواند مقدمه ای برای پیگیری سریع تر این توافق ها و توسعه صادرات ایران به روسیه و همکاری های ترانزیتی دو کشور برای تکمیل کریدور شمال – جنوب باشد.