مجله اینترنتی دوستان مجله خبری و سبک زندگی
روایت از بازار سیاه دلالی رَحِم ؛ نوزادان ۵٠ میلیونی در رحم‌های اجاره ای.
امروزه به دلیل گسترش زندگی ماشینی و تجمع انبوه امواج و جریانات مغایر با سلامتی عمومی در جامعه، ناباروری تبدیل به یکی از مشکلاتی شده است که بیش از سه میلیون زوج ایرانی با آن مواجه بوده و زندگی برخی از خانواده‌ها به همین علت با تهدید مواجه شده است. برای این منظوردرحال حاضر چهار روش درمان ناباروری وجود دارد که روش دارویی ساده‌ترین روش برای زوج‌هاست.
بیمار طی یک دوره، دوز مشخصی از یک سری دارو را مصرف می‌کند، تخمک‌گذاری تحریک و با ورود اسپرم در زمان معین، معمولا بارداری اتفاق می‌افتد. روشِ بعدی، روش IUI است؛ روشی که در مراکز ناباروری جزو شایع‌ترین روش‌هاست و برای بیماران خانمی که مشکل حاد تخمک‌گذاری یا مشکلاتی نظیر چسبندگی لوله دارند به کار می‌رود. روش سوم، روشIVF است که در مواردی که لوله رحم بسته، یا اسپرم‌های مرد بسیار ضعیف و کم تحرک است، استفاده می‌شود. در این روش خانم یک دوره ۴۵ روزه دارو مصرف کرده و هنگامی که بدنش آماده شد، عمل تخمک‌کشی ولقاح آزمایشگاهی انجام می‌شود. روش چهارمی هم هست که به روش سوم نزدیک و در واقع مکمل آن است، این روش میکرواینجکشن نام داشته و برای زوج‌هایی است که IVF ناموفق داشته‌اند.
دراین میان یکی از راه‌های درمان ناباروری استفاده از رحم اجاره‌ای است که به دو صورت انجام می‌شود: اول لقاح مصنوعی که نطفه مرد و تخمک همسرش را در خارج از رحم بارور و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن را به رحم زن دیگری تزریق می‌کنند و دوم نطفه مرد را در رحم غیر همسرش تزریق و از تخمک زن دیگری استفاده می‌کنند. آنچه که در روش‌های معمول پزشکی برای اهدای جنین مورد استفاده است، همان روش اول لقاح مصنوعی است که قانون آن در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۸۲ طی ۵ ماده در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در هشتم مرداد ۱۳۸۳ به تایید شورای نگهبان و آیین‌نامه آن در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۳ به تصویب هیات دولت رسیده و مجوز پرورش کودک حاصل از سلول مادر و پدر شرعی در رحم فرد دیگر، در قبال دریافت اجرت صادر شد.
قابل توجه است که صاحب رحم حامل باید ٢٠ تا ۴۵ ساله بوده و شرایطی همچون عدم اعتیاد، عدم ابتلا به بیماری‌های روحی، روانی و جسمانی خاص، نداشتن سابقه سقط مکرر و برخی مصادیق دیگررا داشته و در قدم اول تحت معاینه و آزمایش‌های عمومی جسمی و روانی قرار بگیرد و در صورتی که پاسخ مثبت بود باید مدتی قبل و بعد از انتقال جنین، داروهایی مصرف کند که براین اساس آنچه در این میان مهم است، پیدا کردن بانوی مایل به اجاره دادن رحم که فردی مقبول و دارای این شرایط باشد، کار دشواری بوده ومعمولا موازین قانونی در آن مورد توجه و دقت واقع نمی‌شود. لذا آنچه که در این مبحث بسیار مهم است، نگارش قرارداد حمل و نگهداری جنین توسط طرفین است که باید براساس قاعده فقهی و قانونی الزام به ایفای تعهد، این قرارداد به صورت شفاف، جامع، کامل و دربرگیرنده کلیه انتظارات طرفین از همدیگر در مدت بارداری و پس از آن باشد.
در سال‌های اخیر با اوج گرفتن این موضوع و بروز معضلاتی مانند استفاده از زنان معتاد و بیمار برای اجاره رحم، قانونگذار به شکل مناسبی ورود کرده و امروزه می‌توان با مراجعه به مراکز رسمی و قانونی و طی مراحل بهداشتی و پزشکی و نیز حقوقی نسبت به اجاره رحم مناسب و قابل اعتماد اقدام کرد و بسیار مهم است که فرد اجاره‌دهنده نسبت به مسوولیت خود در قبال جنین و عوارض و عواقب پزشکی، حقوقی و حتی عاطفی حمل جنین به طور کامل توجیه و در قرارداد ذکر شود.
وقوع هرگونه معامله به صورت عادی یا بر اساس یک قرارداد، آثاری برای طرفین به دنبال دارد که قانونگذار در فصل سوم قانون مدنی در خصوص اثر معاملات، مواردی را بیان کرده است که عبارتند از اصل لزوم عقود، اصل صحت آنان، اصل جبران خسارت و اصل تاثیر عرف در قراردادها که در همه اینها به خسارت عدم ایفای تعهد و ضمانت‌های طرفین دقت فراوان شده و می‌توان در مبحثی دیگر به نمونه قراردادهای اجاره رحم به شکل عملی و مصداقی پرداخت.
نظرات فقهی درباره رحم‌های اجاره‌ای متفاوتند. پاره‌ای از استفتائات مراجع عظام تقلید در خصوص این نوع از لقاح مصنوعی عبارتند از:
آیت‌الله خامنه‌ای:
الف- آیا لقاح آزمایشگاهی در صورتی که اسپرم و تخمک از زن و شوهر شرعی باشد، جایز است؟ ب- بر فرض جواز، آیا جایز است این کار توسط پزشکان اجنبی صورت بگیرد؟ و آیا فرزندی که از این طریق به دنیا میآید ملحق به زن و شوهری است که صاحب اسپرم و تخمک هستند؟ ج- بر فرض که عمل مذکور فی‌نفسه جایز نباشد، آیا موردی که نجات زندگی زناشویی متوقف بر آن باشد، از حکم عدم جواز استثنا می‌شود؟
ج: الف- عمل مذکور فی‌نفسه اشکال ندارد ولی واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود. ب- کودکی که از این طریق متولد می‌شود ملحق به زن و شوهری است که صاحب اسپرم و تخمک هستند. ج- گفته شد که عمل مذکور فی‌نفسه جایز است.
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: لقاح مصنوعی از زن و مرد شرعی و گذاشتن آن در رحم زن دیگر برای باردار شدن چیست؟
پاسخ: فی حد نفسه اشکال ندارد.
آیت‌الله سبحانی:
هرگاه اسپرم زوج با تخمک زوجه تلقیح شود اما پرورش جنین در رحم اجاره اى قرار گیرد، حکم فرزند چیست؟
فرزند یاد شده از آن زوج و زوجه است که از اسپرم و تخمک آنها متولد شده است ولى نسبت به صاحب رحم اجاره‌اى احتیاط شود یعنى این فرزند احتیاطا نمی‌تواند با صاحب رحم و فرزندان او ازدواج کند.
شوهرو همسر اسپرم و تخمک دارند ولى رحم قابلیت نگهدارى جنین را ندارد ولذا اسپرم را با تخمک در بیرون تلقیح مى کند و در رحم اجنبیه (رحم اجاره‌اى) قرار مى دهند اگر این کار با مقدمات حلال صورت گیرد جایز است؟ و آیا فرزند با این سه نفر (صاحب اسپرم، صاحب تخمک، صاحب رحم) محرم است؟
در صورتى که صاحب رحم اجاره اى شوهر نداشته باشد صاحب اسپرم وى را در مدت نگهدارى جنین عقد موقت کند و فرزندِ صاحب اسپرم و تخمک است و نسبت به صاحبِ رحم باید احتیاط کرد.
البته در حکم شرعی روش دوم که گفته شد، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخی از مراجع تقلید به طور صریح این کار را مجاز ندانسته‌اند و برخی هم برای آن شروطی قایل شده‌اند:
آیت‌الله خامنه‌ای:
گاهی بعضی از زوجها به علت عدم تخمک‌گذاری در زن که وجود آن برای عمل لقاح ضروری است، مجبور به جدایی شده یا به علت عدم امکان درمان بیماری و بچه‌دار نشدن، با مشکلات زناشویی و روحی مواجه می‌شوند، آیا در این صورت جایز است که به روش علمی از تخمک گذاری زن دیگری برای انجام عمل لقاح با نطفه شوهر در خارج از رحم استفاده و سپس نطفه لقاح یافته به رحم آن زن منتقل شود؟
گفته شد که عمل مذکور فی‌نفسه جایز است.
آیت‌الله سبحانی:
خانمى، تخمک براى بچه‌دار شدن ندارد، لذا اسپرم شوهرش را با تخمک زن دیگرى بارور مى کنند و در رحم این خانم قرار مى دهند اگر این کار با مقدمات حلال صورت گیرد جایز است؟
هرگاه زنى که اسپرم شوهر با تخمک او تلقیح شده، زن شرعى او باشد و در این صورت تخمک تلقیح شده را در رحم زن اول قرار دهند اشکال ندارد و فرزندى که متولد مى شود براى زن صاحب رحم محرم خواهد بود چون فرزند شوهرش است و اما اگر آن زن زوجه شرعى نباشد چنین تلقیحى جایز نیست.
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا قرار دادن نطفه مرد اجنبی در رحم زن اجنبیه فی‌نفسه جایز است؟ آیا این عمل شبیه به زنا نیست؟
پاسخ: جایز نیست ولی حکم زنا را ندارد.
آیت‌الله مکارم شیرازی:
خانمى بر اثر تزریق آمپول، از مرد بیگانه‌اى حامله شده، (و به اصطلاح رحم خود را اجاره داده) و پس از وضع حمل، فرزند را به صاحب نطفه مى‌دهد. حکم این مساله چیست؟ و فرزند ملحق به کیست؟ و از نظر ارث، چگونه است؟
جواب: تزریق نطفه مرد اجنبى به زن اجنبى حرام است و بچه‌اى که از ترکیب این دو نطفه متولد مى‌شود، حکم فرزند نامشروع را دارد. ولى اگر نطفه مردى را با نطفه همسر شرعى‌اش در خارج رحم ترکیب کنند و در رحم زن دیگرى پرورش یابد، فرزند مشروع و متعلق به صاحبان نطفه است. ولى این کار جز در موارد ضرورت، اشکال دارد.