زنگ خطر یک وابستگی خطرناک

استراتژیک‌ترین کالای کشورمان که در هر وعده غذایی بالای سفره مردم جا دارد، گندم است. البته بد نیست بدانید که این کالای استراتژیک تاکنون اشک بسیاری از مسئولان را درآورده است، به‌طوری که در ایرنا به نقل از رئیس جمهور دولت هفتم نقل شده است که: «شب‌ عید سال ۷۸  مسئولان و مقامات کشور به دلیل رسیدن ذخایر گندم به ۳ روز از نگرانی خواب به چشم‌شان نیامد و با بسیاری از کشورها برای واردات، شبانه وارد مذاکرات شدند.» با این حال طبق گفته وزیر جهاد کشاورزی درنشست علنی مجلس در ۱۹ شهریور امسال نیاز کشور به گندم سالانه معادل ۹.۹ میلیون تن است که از این مقدار در سال گذشته بیش از ۷.۵ میلیون تن تولید داخل بوده است. طبق آمار منتشر شده از نسیم آنلاین از گمرک، در سال ۹۹ حدود دو میلیون و۳۱۲ هزار تن گندم هم از گمرک های مختلف وارد کشور شده است.

یکی از نکات کلیدی و شاید مهم ترین دلیل که دولت برنامه حمایت از گندم تولید داخل را کاهش داده، ادعای پایین تر بودن قیمت گندم وارداتی نسبت به قیمت گندم داخل است. به همین دلیل شاید بد نباشد برای بررسی دقیق تر، از قیمت های جهانی گندم هم آگاه شویم بر اساس اعلام سازمان جهانی فائو قیمت هر تن گندم ۳۰۰ دلار است که باید به این قیمت ،هزینه باربری و حمل و نقل را هم اضافه کنیم. اگر قیمت دلار را که روز گذشته ۲۴هزار و ۹۰۰ بود ، ۲۴ هزار تومان هم در نظر بگیریم، هر کیلو گندم وارداتی قبل از هزینه های بارگیری و حمل و نقل بیش از هفت هزار و ۲۰۰ تومان می شود که نسبت به نرخ خرید تضمینی بسیار بالاتر است. در همین زمینه رئیس نظام صنفی کشاورزی اهواز و کارون به خبرگزاری دانشجو گفته: «بر اساس اطلاعاتی که از گمرک بندر امام خمینی(ره) به دست آوردیم چند محموله کشتی گندم به تازگی وارد کشور شده که قیمت تمام شده آن ها کیلویی ۹ هزار تومان است.» البته برخی مسئولان بر اساس ارز ۴۲۰۰ تومانی مدعی اند که قیمت گندم وارداتی نسبت به گندم داخل ارزان تر است اما باید به آن ها یادآوری کنیم که دولت به ارز ۴۲۰۰ که متاسفانه زیان جبران ناپذیری به اقتصاد هم زده دارد یارانه پرداخت می کند و این اتفاق به این معناست که دولت دارد برای کشاورز خارجی کار ایجاد می کند در حالی که با پرداخت بخش کمتری از این یارانه به کشاورز داخلی می شود تولید را به مراتب افزایش داد که هم موجب اشتغال می شود و هم کشور را از خطر وابستگی یک کالای استراتژیک نجات داد.

همان طور که گفتیم تولید گندم از سال ۹۶ با کاهش حمایت های دولت رفته رفته کاهش پیدا کرده و دیگر کشاورز رغبتی به کاشت گندم آن هم با هزینه های سرسام آور نهاده های کشاورزی از جمله کود و سم ندارد. گزارش های اخیر و بعد از قیمت گذاری چهار هزار تومانی برای خرید تضمینی گندم هم نشان می دهد کشاورزان محصول شان را روی مزرعه به دامداران فروخته اند و به احتمال زیاد نه تنها امسال که در سال بعد هم با مشکل در تامین گندم مورد نیاز کشور مواجه خواهیم بود. ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران هم گفته: «اگر دولت سیاست‌های خود را در قبال قیمت گذاری گندم اصلاح نکند، کمبود تولید گندم و آرد در کشور طی ماه‌های آینده فرضیه‌ای محتمل است و باید از همین الان به فکر واردات گندم باشد.»

متاسفانه در روزهای اخیر ویدئوهای زیادی از گوسفندان رها شده در مزارع گندم در فضای مجازی منتشر شده است که نشان می دهد قیمت تضمینی گندم به هیچ وجه برای کشاورز به صرفه نبوده و حاضر به ادامه کار تا زمان درو  محصول نیست. در گزارشی که صدا و سیمای مرکز استان فارس منتشر کرد ،اعلام شد که از ۴۵۹۰ هکتار زمین زیر کشت گندم تا کنون هزار هکتار به دامداران فروخته شده تا دام هایشان از آن ها تغذیه کنند. این اتفاق به این دلیل رخ داده که دامدار باید برای دامش جو کیلویی ۷ هزار تومان بخرد اما کشاورز گندم را باید کیلویی ۴ هزار تومان به دولت بفروشد.

همان طور که گفتیم یکی از کالاهای استراتژیک در کشور ما که چند سال به خودکفایی رسیده بودیم گندم است که در زنجیره غذایی مردم نقش بسزایی دارد.   تا همین چند سال پیش هم کشور در تولید گندم خودکفا بود تا این که  از سال ۹۶ روند حمایت دولت کم شد و به همان نسبت هم تولید گندم رو به کاهش رفت. به طوری که کشورمان در سال ۹۸ سه میلیون تن گندم وارد کرده و در سال ۹۹ هم حدود ۲.۵ میلیون تن گندم وارد کشور شده است. البته با نگاهی به روند شروع امسال به نظر می رسد که این رقم نسبت به سال های قبل به مراتب بیشتر باشد.البته این نکته را هم باید دولتمردان در نظر بگیرند که شیوع کرونا در ۱۶ ماه گذشته صادر کنندگان محصولات استراتژیک از جمله گندم را بسیار کم کرده بنابراین اگر دولت چشم به واردات دوخته چنین شرایطی مانند قبل فراهم نیست.

شاید برخی از مسئولان بر این باور باشند که قیمت تمام شده گندم با ارز ۴۲۰۰ ارزان تر از گندم تولید داخل است و باید گندم همان ۴ هزار تومان از کشاورز خریداری شود  اما باید این خطر را هم گوشزد کنیم که در کنار رانتی که ارز ۴۲۰۰ به وجود می آورد از آن جایی که قیمت گندم در کشورهای همسایه کیلویی ۹ هزار تومان است این قیمت پایین گندم در کشور باعث قاچاق معکوس گندم می شود و زیان های زیادی را در پی خواهد داشت. یکی دیگر از خطرات حمایت نکردن از کشاورز، کاهش تمایل به تولید و وابستگی بیشتر این کالای استراتژیک به واردات را به همراه خواهد داشت. پس به نظر می رسد در شرایطی که انتقادهای فراوانی درباره نرخ خرید تضمینی گندم به میزان هر کیلو ۴ هزار تومان مطرح شده، بهتر است دوباره ارزیابی شود و با بررسی دقیق تر و به دست آوردن قیمت تمام شده گندم، نرخی برای خرید تضمینی در نظر گرفته شود که کشاورز را به ادامه کار تشویق کند.